Psycholoog Tjimke de Vries

Wat is EMDR?

Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van traumatische ervaringen. Dit kan zijn een schokkende ervaring, zoals een verkeersongeval of een geweldsmisdrijf. Maar ook voor andere ervaringen die veel invloed hebben gehad op de ontwikkeling van iemands leven zoals pesterijen of krenkingen in de jeugd, die in het hier-en-nu nog steeds invloed hebben kan de methode gebruikt worden.
EMDR is een relatief nieuwe therapie. Een eerste versie van EMDR werd in 1989 beschreven door de ontwikkelaarster ervan, de Amerikaanse psychologe Francine Shapiro. In de jaren daarna werd deze procedure verder uitgewerkt en ontwikkelde EMDR zich tot een volwaardige therapeutische methode.

Waarvoor is EMDR bedoeld?

Bepaalde gebeurtenissen kunnen diep ingrijpen in het leven van mensen. Een groot deel van de getroffenen 'verwerken' deze ervaringen op eigen kracht. Bij anderen ontwikkelen zich psychische klachten. Vaak gaat het om zich opdringende herinneringen aan de schokkende gebeurtenis, waaronder angstwekkende beelden (herbelevingen; 'flashbacks') en nachtmerries. Andere klachten die vaak voorkomen zijn schrik- en vermijdingsreacties. Als er aan bepaalde criteria wordt voldaan spreekt men van een 'post traumatische stress-stoornis' (PTSS).
Ofschoon PTSS nog steeds als het primaire indicatiegebied voor EMDR wordt beschouwd hebben de ervaringen met de toepassing van deze behandelmethode de afgelopen jaren laten zien dat het mogelijk is een grote verscheidenheid aan psychische aandoeningen en klachten te behandelen, die gepaard gaan met vermijdingsgedrag, somberheid en/of gevoelens van angst, schaamte, verdriet, schuld of boosheid. Uitgangspunt is telkens dat deze klachten zijn ontstaan als gevolg van een of meer beschadigende ervaringen. Daarmee worden gebeurtenissen bedoeld die dusdanige sporen hebben nagelaten in het geheugen van de persoon, dat hij of zij er nu nog steeds last van heeft. Voorbeelden daarvan zijn emotionele verwaarlozing, akelige ervaringen op medisch gebied, verlieservaringen, werkgerelateerde gebeurtenissen en andere schokkende, schaamtevolle of anderszins ingrijpende ervaringen. De belangrijkste insteek van de EMDR therapeut is de cliënt te helpen de herinneringen aan deze gebeurtenissen te verwerken, met de bedoeling daarmee de klachten te verminderen of te laten verdwijnen.

Werkt EMDR?

Er is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de werkzaamheid van EMDR. Uit de resultaten blijkt dat cliënten goed op EMDR reageren. EMDR is een kortdurende therapievorm. Als het gaat om een trauma na een eenmalige ingrijpende gebeurtenis dan zijn mensen vaak al na enkele zittingen in staat om de normale dagelijkse bezigheden weer op te pakken.
Hoe weet je of EMDR kan worden toegepast? In het begin van de therapie zal uw EMDR-therapeut uitgebreid aandacht besteden aan de oorzaak en achtergronden van de klachten. Daarnaast wordt er een taxatie gemaakt van een aantal individuele kenmerken waaronder de persoonlijke draagkracht en de last die men van de klachten ondervindt. Hieruit zal blijken of een gerichte traumabehandeling op dat moment noodzakelijk of nodig is, en of daarvoor EMDR kan worden gebruikt. Lees meer doorklikken naar 3e niveau

Hoe gaat EMDR in z'n werk?

De therapeut zal vragen aan de gebeurtenis terug te denken inclusief de bijbehorende beelden, gedachten en gevoelens. Eerst gebeurt dit om meer informatie over de traumatische beleving te verzamelen. Daarna wordt het verwerkingsproces opgestart. De therapeut zal vragen de gebeurtenis opnieuw voor de geest te halen. Maar nu gebeurt dit in combinatie met een afleidende stimulus. Doorgaans zal dat de hand van de therapeut zijn. De therapeut zal vragen de aandacht hierop te richten en daarna de hand op ongeveer 30 centimeter afstand, voor het gezicht langs, heen en weer bewegen. Een ander methode gebeurt door middel van een koptelefoon waarbij geluiden afwisselend rechts en links worden aangeboden. Na elke set wordt er even rust genomen. De therapeut zal de cliënt dan vragen wat er in gedachten naar boven komt. De EMDR procedure brengt doorgaans een stroom van gedachten en beelden op gang, maar soms ook gevoelens en lichamelijke sensaties. Vaak verandert er wat. De cliënt wordt na elke set oogbewegingen gevraagd zich te concentreren op de meest opvallende verandering, waarna er een nieuwe set volgt.

Wat zijn de te verwachten effecten?

De aangeboden sets oogbewegingen of geluiden zullen er langzamerhand toe leiden dat de herinnering haar kracht en emotionele lading verliest. Het wordt dus steeds gemakkelijker aan de oorspronkelijke gebeurtenis terug te denken. In veel gevallen veranderen ook de herinneringsbeelden zelf en worden ze bijvoorbeeld waziger of kleiner. Maar het kan ook zijn dat minder onprettige aspecten van dezelfde situatie naar voren komen. Een andere mogelijkheid is dat er spontaan nieuwe gedachten of inzichten ontstaan die een andere, minder bedreigende, betekenis aan de gebeurtenis geven. Deze effecten dragen ertoe bij dat de schokkende ervaring steeds meer een plek krijgt in de levensgeschiedenis van de persoon.

Zijn er ook nadelen?

Na afloop van een EMDR therapie kunnen de effecten nog even doorwerken. Dat is natuurlijk goed. Toch kan dit in sommige gevallen de cliënt het idee geven even de regie kwijt te zijn. Bijvoorbeeld als er nieuwe beelden of gevoelens naar boven komen. Vaak is het dan een geruststelling om te weten dat dit in de regel niet langer dan drie dagen aanhoudt. Daarna is er als het ware een nieuw evenwicht ontstaan. Het is aan te bevelen een dagboekje bij te houden en op te schrijven wat er naar boven komt. Deze dingen kunnen dan in de volgende zitting aan de orde komen.

Wat is het werkingsmechanisme van EMDR?

Een verklaring voor de effecten van EMDR is dat de combinatie van het sterk denken aan de traumatische gebeurtenis en de aandacht voor de afleidende stimulus er voor zorgt dat het natuurlijk verwerkingssysteem wordt gestimuleerd. Omdat een traumatische herinnering wanneer deze in gedachten wordt genomen zowel levendig als intens is, kost dit betrekkelijk veel geheugencapaciteit. Maar het zo snel mogelijk volgen van de vingers van de therapeut, zoals dat bij EMDR gebeurt, kost ook geheugencapaciteit. Door deze concurrentie van werkgeheugentaken is er weinig plaats voor de levendigheid en de naarheid van de herinnering. Dit biedt de patiënt de mogelijkheid om een andere betekenis aan de gebeurtenis te geven.

Wat is een schema?

Schematherapie is gericht op het leren herkennen en veranderen van lang bestaande gedragspatronen waar je last van hebt of waar je door vastloopt in je leven. De oorsprong van deze patronen is vaak te vinden in het verleden. Negatieve ervaringen in het verleden zoals: verlaten, bekritiseerd, overbeschermd, misbruikt, mishandeld, buitensloten of tekort gedaan worden, leiden soms tot negatieve overtuigingen over jezelf en je omgeving. Deze negatieve overtuigingen worden schema's genoemd. Uiteindelijk wordt het schema deel van je persoonlijkheid.
Lang nadat we uit de situatie gaan waarin de schema's zijn ontstaan, blijven we situaties creëren of opzoeken waarin diezelfde negatieve ervaringen ontstaan. De schema's bepalen de manier waarop we denken, voelen, handelen en omgaan met anderen. Ze lokken heftige gevoelens uit van woede, verdriet en angst, zowel bij onszelf als bij anderen. Zelfs als we dingen bereikt hebben kunnen we daar niet van genieten.

Een schema is niet gemakkelijk zo even onder woorden te brengen. Een schema voelt namelijk zo waar en vanzelfsprekend dat het vaak niet in je opkomt dat de gedachten en gevoelens die erbij horen misschien niet kloppen.

Er zijn verschillende soorten schema's:
1. Verlating/instabiliteit
2. Wantrouwen/misbruik
3. Emotionele verwaarlozing
4. Afhankelijkheid
5. Kwetsbaarheid
6. Verstrengeling
7. Minderwaardigheid/schaamte
8. Sociaal isolement
9. Mislukking
10. Onderwerping
11. Zelfopoffering
12. Extreem hoge eisen
13. Onvoldoende zelfcontrole

Schema-modi

Wanneer er een gevoelige snaar geraakt wordt waardoor er in het verleden een schema is ontstaan, dan is het mogelijk dat je hierdoor in een modus schiet die bij een bepaald schema past. Een modus is een uitingsvorm van een schema. Het laat zien hoe je in het contact bent met de ander op het moment dat je in een schema zit. Een modus is een samenhangend geheel van denken voelen en gedrag.
Ieder mens heeft verschillende modi, maar mensen die verstrikt zitten in schema's, kunnen veelal wat extreem (en verkeerd) reageren en moeite hebben om zelf weer uit een bepaalde modus te komen.
Voorbeelden van modi zijn:
1. Het verlaten kind
2. Het woedende kind
3. De bestraffende ouder
4. De onthechte beschermer
5. De gezonde volwassene

Het doel van schematherapie is het vergroten van de gezonde volwassene en de andere modi verkleinen dan wel leren om te gaan met heftige emoties. Op die manier worden de modi waarmee je jezelf altijd beschermd hebt tegen negatieve ervaringen minder en ga je zien dat je deze ook niet meer zo nodig hebt.

Voorbeeld van een schema
Om een beter beeld te krijgen van wat een schema nu precies is en hoe zich dit in de praktijk uit, zal ik één schema verder uitwerken, namelijk het schema minderwaardigheid/schaamte. De oorzaak van dit schema ligt zoals eigenlijk alle schema's veelal in de jeugd. Als je last hebt van dit schema dan kan het zijn dat iemand in je familie erg kritisch was tegen jou. Je ouders lieten je misschien voelen dat je een teleurstelling was, of je werd regelmatig afgewezen. Ook kan het zijn dat jij de schuld kreeg van de problemen die zich in huis afspeelden of dat je jezelf daarvan de schuld gaf. Tot slot heb je veelal steun gemist en ben je misschien emotioneel of lichamelijk mishandeld of misbruikt.
Hierdoor voel je je in het heden van binnen erg minderwaardig. Een gedachte die jou bekend in de oren klinkt is: ''als mensen mij echt zouden kennen, dan zouden ze nooit van mij kunnen houden.'' Je geeft van alles wat er misgaat jezelf de schuld en je vindt jezelf niet de moeite waard om van te houden. Je vindt het moeilijk te geloven dat er mensen zijn die jou waarderen en je verwacht dat je vroeg of laat afgewezen zult worden. 

Schematherapie in jouw behandeling bij psychologiepraktijk Tjimke de Vries

Geintegreerde cognitieve gedragstherapie en EMDR zijn voor mij de meest belangrijke vertrekpunten in mijn psychologische behandeling. Daarnaast zal ik, wanneer dat voor jou een zinvolle insteek is, diagnostiek en interventies vanuit de schematherapie toepassen. Om een duidelijk inzicht te krijgen in je valkuilen, die zijn ontstaan in jouw pijnlijke verleden. Daarna gaan we samen hardnekkige patronen doorbreken. We gaan de oude overlevingsmechanismen vanuit je jeugd die niet meer helpend zijn, ombuigen of loslaten.

Let op: Ik ben op dit moment nog niet opgenomen in het schematherapeuten register omdat ik de schematherapie opleiding nog moet volgen. Dit betekent dat ik je altijd zal doorverwijzen naar een gespecialiseerde schematherapeut op het moment dat er sprake is van ernstige persoonlijkheidsproblematiek of wanneer je een 'zuivere' schematherapie behandeling wilt doorlopen of nodig hebt. 

Wat is cognitieve gedragstherapie?

Gedragstherapie en cognitieve therapie zijn onafhankelijk van elkaar ontstaan. De laatste 15 jaar zijn beide therapieën meer met elkaar geïntegreerd geraakt. Tegenwoordig worden zij vaak als één en dezelfde soort psychotherapie beschouwd: cognitieve gedragstherapie (CGT) of Rationele Emotieve therapie (RET). 

Cognitieve therapie of Rationeel Emotieve therapie

Cognitieve therapie gaat vooral uit van de invloed van het denken op het gevoelsleven en het doen. Wie belangrijke zaken en gebeurtenissen in zijn leven gewoonlijk vanuit een negatief standpunt beziet, wordt makkelijker angstig, somber of geïrriteerd, met alle negatieve gedragingen tot gevolg.

In cognitieve therapie onderzoeken therapeut en cliënt of die negatieve wijze van denken wel helemaal klopt. Dat gebeurt in nauwe samenwerking met elkaar. De nadruk ligt op het wijzigen van de manier van denken die mensen met een emotioneel probleem hanteren. Wanneer inderdaad blijkt dat de cliënt geneigd is om te negatief over allerlei zaken te oordelen, zoeken zij samen uit welke geschiktere manier van denken passend is. Depressieve mensen bekijken bijvoorbeeld of zij inderdaad mislukt zijn in het leven en of andere personen hen werkelijk niet mogen of minachten. Bij het uitwerken van meer realistische standpunten en gedachten maakt de therapeut gebruik van specifieke cognitieve oefeningen en huiswerkafspraken.

Gedragstherapie

In gedragstherapie staat het gedrag van de cliënt centraal. Hoe iemand handelt bepaalt namelijk in belangrijke mate hoe iemand zich voelt. Wie geneigd is om uit angst bepaalde zaken uit de weg te gaan, zal zijn angst vaak eerder versterken dan verminderen. Wie niet goed weet hoe hij zijn mening het beste naar voren kan brengen, zal eerder onzeker of juist geïrriteerd worden. Wie niet heeft geleerd hoe hij zich moet beheersen, zal gemakkelijk het slachtoffer worden van zijn eigen impulsiviteit.

Binnen gedragstherapie brengen therapeut en cliënt eerst het problematische gedrag en de omstandigheden waarin die voorkomen in kaart. Vervolgens helpt de therapeut de cliënt om met beter passende gedragspatronen te reageren op die omstandigheden. Hiervoor worden diverse oefeningen en huiswerk gedaan. Zowel het inventariseren van problematisch gedrag als het bedenken en oefenen van nieuw, beter passend gedrag doen cliënt en therapeut samen. 

Goede combinatie

Cognitieve gedragstherapie kan dus zowel de manier van denken en interpreteren van de cliënt beïnvloeden, als diens manier van doen en laten. Soms ligt de nadruk meer op denken, soms meer op doen en laten. In andere gevallen werkt men gelijktijdig met beide aspecten.

Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat cognitieve therapie en gedragstherapie vaak vergelijkbare gunstige effecten hebben op de problemen van cliënten. Ook is steeds duidelijker aangetoond dat de werkwijze van beide methodes – huiswerk, oefeningen en samenwerking tussen therapeut en cliënt – goed op elkaar aansluit. In de psychologie ziet men steeds beter in dat 'anders leren denken' en 'anders leren doen' uitstekend met elkaar kunnen worden gecombineerd in één en dezelfde behandeling.

Verschillende manieren

Cognitieve gedragstherapie bestaat in verschillende vormen en soorten. De meeste cliënten komen in individuele therapie, maar er bestaat ook CGt voor groepen evenals voor echtparen of gezinnen.
Naast deze verschillen bestaat binnen CGt een aantal stromingen die inhoudelijk andere accenten leggen. Soms hebben dergelijke benaderingen een aparte naam. Zo bestaat er constructionele gedragstherapie, dialectische gedragstherapie, schemagerichte cognitieve therapie en rationeel-emotieve therapie (RET). Enkele van deze stromingen zijn ontwikkeld voor cliënten met specifieke problemen. Vaak weerspiegelen de verschillende vormen de specifieke voorkeuren voor een bepaalde werkwijze van de betreffende therapeuten.

Lees meer op www.vcgt.nl.